Poniższy wybór tekstów stanowi zbiór różnorodnych spojrzeń na afazję. Część z prezentowanych poniżej książek pełni funkcję czysto informacyjną i dostarcza podstawowej wiedzy na temat afazji. Pozostałe pozycje mają charakter bardziej osobisty, zostały stworzone przez osoby, które przeszły udar, a następnie doświadczyły afazji.
Poradniki
Katarzyna Urbańska, Izabela Olejniczak-Pachulska – Moja afazja,
Fundacja Między Słowami – Co to jest afazja?
Obie pozycje, wydane przez Fundację Między Słowami, są książkami-poradnikami, dotyczącymi nie tylko podstawowych informacji na temat udaru czy następującej po nim afazji. W środku znajdziemy również garść przydatnych porad skierowanych zarówno do pacjentów, jak i ich rodzin. Wskazówki dotyczą różnych aspektów życia osoby z afazją, w tym rehabilitacji, opieki domowej czy komunikacji z otoczeniem. Autorki książek zwracają także uwagę także na to, jak ważne jest wyrażanie własnych potrzeb i emocji, które mogą pojawić się po wystąpieniu afazji u chorego. Moja afazja proponuje przede wszystkim praktyczne rozwiązania, które ułatwią życie choremu oraz jego rodzinie, natomiast Co to jest afazja? stanowi elementarne kompendium wiedzy, które pomoże odnaleźć się w nowej, często obcej rzeczywistości.
Wśród pozycji tworzonych przez Fundację Między Słowami wskazać należy także stronę https://afazja.org.pl/, na której znajdą Państwo wiele ciekawych artykułów dotyczących afazji, funkcjonowania osób z afazją i ich bliskich, a także możliwości i narzędzi terapeutycznych.
Znane osoby z afazją
Sławomir Mrożek – Baltazar. Autobiografia
Sławomir Mrożek jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych pisarzy literatury polskiej XX wieku. Niewielu jednak wie, że autor w 2002 roku doznał udaru mózgu, a następnie zmagał się z afazją oraz przeszedł trzyletnią terapię, dzięki której odzyskał możliwość komunikowania się. Jednym z elementów rehabilitacji było spisanie własnych wspomnień w autobiografii Baltazar, zadedykowanej wszystkim osobom zmagającym się z afazją.
Znałem kilka języków obcych. Po powrocie ze szpitala okazało się, że nie potrafię rozmawiać w żadnym z nich. Język polski, będący moim ojczystym językiem, stał się nagle niezrozumiały. Nie potrafiłem ułożyć żadnego sensownego zdania. Potrafiłem czytać, jednak nie rozumiałem tego, co przeczytałem. Konieczność wyjścia na ulicę budziła we mnie zdecydowany sprzeciw. Panicznie bałem się spotkania z obcymi. (…)
Bardzo chciałem znowu pisać, więc terapia nie mogła być konwencjonalna. Jednak zaczęliśmy od żmudnych ćwiczeń powtarzania, przypominania i układania pierwszych poprawnych zdań. Musiałem pokonać mój lęk przed ludźmi i przed światem zewnętrznym. Musiałem przełamać w sobie apatię i podjąć działanie.
S. Mrożek, Baltazar. Autobiografia
Karolina Wiktor – Wołgą przez Afazję
Karolina Wiktor to polska artystka wizualna. Jest również osobą, która w 2009 roku przeszła udar, na skutek którego ujawniła się u niej afazja. Książka Wołgą przez Afazję to wgląd do wnętrza umysłu osoby z afazją. W tej pozycji zaburzenie zyskuje niecodzienny wymiar – nie jest jedynie trudnością, lecz także krainą pełną poetyckich przemyśleń na temat wyjątkowego stanu, w którym nieoczekiwanie znalazła się autorka. Książka ma formę osobistego poematu o własnych przeżyciach w zmaganiu się z trudnościami komunikacyjnymi. Zachęcamy również do zapoznania się z wywiadem, w którym artystka opowiada o swoich doświadczeniach związanych z afazją.
W jednym z tekstów poświęconych afazji – tekście lingwisty, Romana Jakobsona – mówi się o niej jako o regresie. Zgadzasz się, że afazja to rodzaj regresu?
(…) Regres… Owszem, Jakobson ma dużo racji, tylko że on nie pochodził z Afazji – on pochodził z realu i rozumował jak zdrowy naukowiec, a afazja jest bardzo subiektywną, indywidualną sytuacją niesprawności, w której wiele spraw wyklucza się nawzajem, niestety. Pewne jest to, że regres nie dotyka sfery emocjonalnej – wręcz przeciwnie, rozwija sferę emocjonalną ponad miarę – i za to też odpowiada nasz mózg.
W pończosze istota jest… Rozmowa z Karoliną Wiktor, „Teksty Drugie” 2016.
Wywiad: https://journals.openedition.org/td/6063?lang=pl#ftn1
Książka: http://poezjawizualna.blogspot.com/2020/05/tym-razem-woga-przez-afazje-pdf-online.html
Lekarze o afazji
Jill Bolte Taylor – Udar i przebudzenie. Moja podróż w głąb mózgu
Udar i przebudzenie to lektura wyjątkowa przede wszystkim ze względu na jej autorkę. Doktor Jill Bolte Taylor jest specjalistką w dziedzinie neuroanatomii. W wieku 37 lat przeszła rozległy udar, przez który utraciła możliwość poruszania się, mówienia i pisania. Udar był dla autorki nie tylko przeżyciem, lecz również fascynującą obserwacją zmian zachodzących w ludzkim mózgu. Po odbytej terapii, podzieliła się własnymi refleksjami na temat drogi, którą musiała odbyć, aby powrócić do sprawności. Jill Bolte Taylor, jako specjalistka neuroanatomii, poświęca także dużo uwagi skomplikowanej budowie mózgu i jego mechanizmom, tłumacząc, w jaki sposób jej udar przyczynił się do odkrycia tego zagadnienia na nowo. Książka zawiera także zalecenia i informacje o rekonwalescencji, które mogą pomóc osobom po przebytym udarze.
Każdy mózg ma swoją historię. Oto moja. Dziesięć lat temu pracowałam w Harvard Medical School, prowadziłam badania i uczyłam młodych ludzi o zawiłościach ludzkiego mózgu. Rano dziesiątego grudnia 1996 roku sama dostałam nauczkę, wtedy bowiem doznałam rzadkiej formy udaru w lewej półkuli mózgu. (…) Przez cztery krótkie godziny oczami zaintrygowanego neuroanatoma obserwowałam stopniowe pogarszanie się zdolności mojego mózgu do przetwarzania informacji. Do południa nie potrafiłam już chodzić, mówić, czytać, pisać i przypomnieć sobie wydarzeń ze swojego życia. Leżałam w pozycji embrionalnej i czułam, że mój duch umiera. Nie przypuszczałam, iż kiedyś będę mogła podzielić się z innymi doświadczeniami wyniesionymi z tych przeżyć.
Jill Bolte Taylor, Udar i przebudzenie. Moja podróż w głąb mózgu
Oliver Sacks – Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem
Oliver Sacks to neurolog i psychiatra, który w książce Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem opisuje szereg przypadków swoich pacjentów, cierpiących na różne zaburzenia. Jednym z nich jest właśnie afazja, której poświęca uwagę w jednym z rozdziałów książki. Lekarz kładzie szczególny nacisk na to, jak złożonym i wielowymiarowym zaburzeniem może być afazja i w jaki sposób wpływa na każdy, nawet najbardziej nieoczekiwany aspekt życia pacjenta.
Stąd wrażenie, które czasem odnoszę — tak jak wszyscy, którzy pracują z cierpiącymi na afazję — że takiego chorego nie da się okłamać. Nie potrafi on uchwycić znaczenia wypowiadanych przez ciebie słów, więc nie mogą go one oszukać. To, co chwyta, chwyta z niezawodną precyzją, mianowicie idącą w ślad za słowami ekspresję, tę całą spontaniczną, bezwiedną wyrazistość, której nie można symulować lub fałszować.
O. Sacks, Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem
Ponadto, zachęcamy do zapoznania się z wyborem literatury specjalistycznej i naukowej:
- M. Rutkiewicz-Hanczewska, Afazja w ujęciu holistycznym, [w:] Afazjologia, pod red. Z. Tarkowskiego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2021, s. 147-170.
- M. Rutkiewicz-Hanczewska, Diagnoza i terapia osób z afazją, [w:] Afazjologia, pod red. Z. Tarkowskiego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2021, s. 171-200.
- M. Pąchalska, Afazjologia, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2011.
- A. Siudak, Problemy diagnostyczne afazji, [w:] Mózg – język – komunikacja, pod red. M. Rutkiewicz-Hanczewskiej, J. Sławek, E. Kaptur, Poznań 2017, s. 109–122.
- A. Siudak, Gradualny sposób dania mowy pacjentów dorosłych z afazją, „Poznańskie Studia Plonistyczne” Seria Językoznawcza 2022, t. 29(1), s. 211–220.
- M. Rutkiewicz-Hanczewska, Neurobiologia nazywania. O anomii proprialnej i apelatywnej, Poznań 2016.
- W. Ambrosius, J. P. Mejnartowicz, W. Kozubski, Strukturalne podstawy afazji w świetle czynnościowych metod obrazowania, „Udar Mózgu” 2003, t. 5, nr 2, s. 25–30.
- E. Ormezowska, M. Zawirski, D. Jaskólski, Koncepcja dynamicznej lokalizacji funkcji w rehabilitacji afatycznych zaburzeń mowy, „Aktualności Neurologiczne” 2012, 12 (4), s. 215–221.
- M. Pąchalska, Terapia chorego z afazją [w:] Logopedia – pytania i odpowiedzi, t. 2: Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i osób dorosłych, s. 700–771, Opole 2003.
- M. Rutkiewicz-Hanczewska, M. Krawczak-Olejniczak, R. Kaźmierski, Afazja podkorowa po udarze niedokrwiennym jąder podkorowych lewej półkuli mózgu, „Logopedia” 2012, 41, s. 197–211.